Phong cách lãnh đạo là gì? Các phong cách phổ biến

Không có khuôn mẫu nào cố định, lãnh đạo vốn là một nghệ thuật, đòi hỏi khả năng ứng biến linh hoạt, tinh tế “đọc” được môi trường, con người và cả tầm nhìn dài hạn. Có lúc, nhà lãnh đạo cần mạnh mẽ và quyết đoán như thuyền trưởng lèo lái con tàu giữa giông bão; nhưng cũng có lúc lại phải tinh tế và lắng nghe như nhạc trưởng đang điều phối bản hòa âm đa thanh.

Một phong cách duy nhất không thể phù hợp với mọi hoàn cảnh, điều quan trọng là khả năng chuyển hóa, thích nghi và lựa chọn đúng cách lãnh đạo vào đúng thời điểm. Chính vì vậy, hiểu rõ các phong cách lãnh đạo phổ biến sẽ là nền tảng vững chắc cho bất kỳ ai muốn trở thành người dẫn dắt hiệu quả và bền vững.

Phong cách lãnh đạo là gì?

Phong cách lãnh đạo là cách thức mà một cá nhân định hướng, ảnh hưởng và quản lý hành vi của người khác để đạt được mục tiêu chung. Nó phản ánh cách người lãnh đạo tương tác với cấp dưới, ra quyết định và điều chỉnh hành vi trong quá trình điều hành tổ chức hoặc nhóm. Phong cách này không chỉ thể hiện qua lời nói hay hành động, mà còn qua thái độ, tầm nhìn và mức độ kiểm soát mà nhà lãnh đạo áp dụng trong từng tình huống cụ thể. Các phong cách lãnh đạo phổ biến bao gồm: lãnh đạo độc đoán, dân chủ, tự do, chuyển đổi, giao dịch... Mỗi phong cách mang theo một hệ giá trị và phù hợp với những hoàn cảnh khác nhau, tùy thuộc vào yếu tố như văn hóa tổ chức, mức độ trưởng thành của đội ngũ hay bản chất công việc.

Trong bối cảnh tổ chức ngày càng đa dạng về cấu trúc và con người, phong cách lãnh đạo không còn là thứ bất biến gắn liền với cá tính cá nhân, mà đang dần trở thành một năng lực thích ứng có thể rèn luyện. Lãnh đạo theo kiểu “một chiều” ngày càng lạc lõng khi đội ngũ lao động ngày nay đòi hỏi sự thấu hiểu, tự chủ và phản hồi thực chất. Nhiều nhà lãnh đạo đang chuyển mình từ mô hình kiểm soát sang mô hình đồng hành – nơi việc điều hành không nằm ở vị trí trung tâm, mà phân tán theo năng lực và vai trò. Phong cách lãnh đạo hiện đại không thiên về sự hoàn hảo cố định, mà hướng đến tính phù hợp linh hoạt, đồng thời phản ánh mức độ trưởng thành trong tư duy tổ chức: biết mình đang lãnh đạo ai, ở đâu và vì điều gì.

Phong cách lãnh đạo là cách người lãnh đạo định hướng và ảnh hưởng đến người khác để đạt được mục tiêu chung

Tầm quan trọng của phong cách lãnh đạo

Dữ liệu từ McKinsey & Company cho thấy khi nhân viên có động lực nội tại, họ cam kết hơn 32% và hài lòng hơn 46% với công việc. Bản thân các nhà lãnh đạo cũng được hưởng lợi. Theo một bài báo năm 2022 trên Tạp chí Phát triển Lãnh đạo và Tổ chức, những nhân viên tham gia chương trình đào tạo phát triển lãnh đạo dựa trên bản sắc đã báo cáo sự cải thiện đáng kể về sự rõ ràng, ý thức về mục đích và sự phát triển cá nhân sau chương trình kết thúc.

Phong cách lãnh đạo sẽ quyết định cách một tập thể vận hành trong thực tế, không chỉ ở hiệu suất mà ở cách con người cảm nhận về công việc, đồng nghiệp và mục tiêu chung. Cùng một chiến lược có thể dẫn đến kết quả khác nhau khi được triển khai dưới hai cách lãnh đạo đối lập. Một phong cách khích lệ đúng lúc có thể khơi dậy sự chủ động; ngược lại, một phong cách cứng nhắc trong bối cảnh không phù hợp có thể khiến đội ngũ đình trệ, thụ động hoặc rơi vào trạng thái chống đối ngầm. 

Là điểm giao thoa giữa con người và hệ thống, các phong cách lãnh đạo góp phần tạo nên không khí làm việc, định hình cách thức lãnh đạo kết nối với nhân viên. Đồng thời, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thích ứng trước thay đổi. Nói cách khác, dù mục tiêu có đúng đắn đến đâu, thì cách tiếp cận và hành xử của người lãnh đạo vẫn là chìa khóa quyết định để biến ý tưởng thành kết quả cụ thể.

Phong cách lãnh đạo quyết định hiệu quả và sự thành công của tổ chức hoặc nhóm

Các loại phong cách lãnh đạo phổ biến

Phong cách lãnh đạo độc đoán (Autocratic)

Phong cách lãnh đạo độc đoán (Autocratic Leadership) hay lãnh đạo chuyên quyền là phong cách mà trong đó toàn bộ quyền ra quyết định tập trung vào người đứng đầu. Nhà lãnh đạo theo phong cách này thường hành động dựa trên phán đoán và quan điểm cá nhân, mà không tham khảo hoặc cân nhắc ý kiến từ các thành viên trong nhóm. 

Các mệnh lệnh được đưa ra một cách dứt khoát, đi kèm với kỳ vọng cao về sự tuân thủ tuyệt đối, và ít chấp nhận sự phản hồi hay phản biện. Lãnh đạo độc đoán thường được nhận diện qua cách điều hành trực tiếp, kiểm soát chặt chẽ và phong cách giao tiếp không vòng vo. Trong một số tình huống yêu cầu tính chính xác cao, thời gian gấp rút hoặc môi trường có tính hệ thống nghiêm ngặt, phong cách này có thể mang lại hiệu quả rõ rệt, nhất là khi sự mơ hồ hoặc chậm trễ là điều không thể chấp nhận.

Phong cách lãnh đạo dân chủ (Democratic)

Lãnh đạo dân chủ (Democratic Leadership) hay lãnh đạo tham gia, trong đó, các thành viên trong nhóm sẽ tham gia vào quá trình ra quyết định. Đây là một trong những phong cách lãnh đạo hiệu quả nhất và có thể áp dụng cho bất kỳ tổ chức nào, từ doanh nghiệp tư nhân, trường học đến chính phủ. 

Phong cách lãnh đạo dân chủ phù hợp nhất với những người muốn nhóm của mình tham gia vào việc giải quyết vấn đề và ra quyết định. Với cách tiếp cận này, mục tiêu chính của người lãnh đạo là thúc đẩy sự gắn kết của nhân viên trong vai trò của họ và trong công ty – những người tích cực tham gia vào cả hai lĩnh vực này có nhiều khả năng sẽ tiếp tục đầu tư.

Phong cách lãnh đạo dân chủ là khuyến khích mọi người cùng tham gia quyết định

Phong cách lãnh đạo tự do (Laissez-faire leadership)

Phong cách lãnh đạo tự do (Laissez-faire Leadership) là phong cách mà người lãnh đạo trao toàn quyền quyết định cho các thành viên trong nhóm và ít khi can thiệp vào quá trình thực hiện công việc. Trong mô hình này, sự giám sát được giảm thiểu, còn trách nhiệm ra quyết định phần lớn thuộc về từng cá nhân hoặc nhóm nhỏ. 

Một nghiên cứu của Anbazhagan và Kotur (2014) đã nhận thấy rằng, phong cách này thường tạo ra mức năng suất thấp, nhất là khi thiếu định hướng rõ ràng hoặc trong môi trường cần sự kiểm soát cao.

Tuy vậy, trong những bối cảnh nhất định như khi làm việc với đội ngũ chuyên gia có tính tự chủ cao, phong cách lãnh đạo tự do có thể thúc đẩy sự sáng tạo, nâng cao tinh thần trách nhiệm và tối ưu hiệu quả cá nhân. Để phát huy hiệu quả của phong cách này, người lãnh đạo cần theo dõi tiến độ công việc, đưa ra phản hồi định kỳ và đặc biệt là biết lựa chọn đúng thời điểm để áp dụng. Khi được sử dụng một cách có chủ đích và linh hoạt, đây có thể là một công cụ lãnh đạo hiệu quả trong môi trường làm việc đòi hỏi sự tin tưởng và tính chuyên môn cao.

Phong cách lãnh đạo chuyển đổi (Transformational Leadership)

Phong cách lãnh đạo chuyển đổi (Transformational Leadership) là một phong cách lãnh đạo tập trung vào việc truyền cảm hứng, tạo động lực và thúc đẩy sự thay đổi tích cực trong tổ chức. Họ sẽ là người định hình tầm nhìn, khơi gợi tinh thần đổi mới, khuyến khích sự phát triển cá nhân và xây dựng mối quan hệ dựa trên niềm tin, sự gắn kết. 

Điểm nổi bật của phong cách này là khả năng truyền đạt mục tiêu rõ ràng, lan tỏa năng lượng và cảm hứng để mỗi thành viên không chỉ làm việc hiệu quả hơn, mà còn gắn bó, trung thành và chủ động đóng góp vào sự thành công chung của tập thể.

Phong cách lãnh đạo chuyển đổi là động lực và thay đổi tích cực cho nhóm bằng tầm nhìn và cảm hứng

Phong cách lãnh đạo giao dịch (Transactional Leadership)

Phong cách lãnh đạo giao dịch tập trung vào việc thiết lập rõ ràng các mục tiêu, nhiệm vụ và phần thưởng – hình thức "có qua có lại" giữa người lãnh đạo và nhân viên. Lãnh đạo theo cách này thường sử dụng các công cụ như khen thưởng, trừng phạt, kiểm soát và giám sát để duy trì hiệu suất làm việc. 

Đây là phong cách phù hợp trong môi trường yêu cầu tuân thủ quy trình nghiêm ngặt, như quân đội, sản xuất hay hành chính công. Tuy nhiên, phong cách này cũng bộc lộ hạn chế trong việc thúc đẩy sự sáng tạo, đổi mới, bởi nó không khuyến khích nhân viên vượt ra ngoài khuôn khổ đã định. Về lâu dài, việc chỉ dựa trên "giao dịch" có thể khiến mối quan hệ giữa lãnh đạo và nhân viên trở nên khô khan, thiếu chiều sâu.

Lãnh đạo giao dịch tập trung vào kết quả, tuân thủ cấu trúc hiện tại của tổ chức và đo lường thành công theo hệ thống khen thưởng và kỷ luật của tổ chức đó.

Phong cách lãnh đạo phục vụ (Servant Leadership)

Phong cách lãnh đạo phục vụ nhấn mạnh vào việc đặt nhu cầu và sự phát triển của nhân viên lên hàng đầu. Người lãnh đạo theo phong cách này không tìm cách kiểm soát hay áp đặt quyền lực, mà đóng vai trò như người hỗ trợ, người phục vụ đội ngũ của mình. Họ lắng nghe, đồng cảm, khuyến khích sự phát triển cá nhân và tạo ra một môi trường làm việc nhân văn, công bằng. Lãnh đạo phục vụ không chỉ mang lại hiệu quả bền vững trong việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp tích cực, mà còn giúp tăng cường lòng trung thành và sự gắn kết trong tổ chức. Tuy nhiên, nếu không cân bằng tốt giữa việc phục vụ và định hướng chiến lược, lãnh đạo có thể dễ rơi vào tình trạng thiếu quyết đoán hoặc bị chi phối quá mức bởi cảm xúc.

Phong cách lãnh đạo phục vụ là ưu tiên hỗ trợ và phát triển người khác để cùng đạt mục tiêu

Phong cách lãnh đạo tình huống (Situational Leadership)

Lãnh đạo tình huống là một phong cách lãnh đạo linh hoạt, trong đó người lãnh đạo điều chỉnh hành vi và cách tiếp cận của mình để phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của môi trường làm việc và nhu cầu phát triển của nhóm. Phong cách này không đặt trọng tâm vào kỹ năng cá nhân cố định của nhà lãnh đạo, mà nhấn mạnh khả năng thích ứng và điều chỉnh phong cách một cách linh hoạt nhằm đáp ứng hiệu quả yêu cầu của đội ngũ hoặc tổ chức tại từng thời điểm khác nhau.

Lãnh đạo tình huống còn được biết đến với tên gọi “Lý thuyết Lãnh đạo Tình huống” hoặc “Mô hình Lãnh đạo Tình huống”, do Ken Blanchard và Paul Hersey đề xuất trong quá trình biên soạn tác phẩm kinh điển "Quản lý Hành vi Tổ chức". Mô hình này đã trở thành nền tảng cho nhiều chiến lược quản trị hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh các tổ chức ngày càng năng động và đa dạng về nhân sự.

Phong cách lãnh đạo huấn luyện (Coaching Leadership)

Lãnh đạo huấn luyện là phong cách quản lý tập trung vào phát triển năng lực và trao quyền cho nhân viên. Nhà lãnh đạo đóng vai trò như một người huấn luyện, đồng hành cùng các thành viên thông qua phản hồi mang tính xây dựng, lắng nghe tích cực và sự hỗ trợ cần thiết để họ phát huy tối đa tiềm năng, nâng cao kỹ năng, kiến thức và hiệu suất làm việc. 

Vì tập trung vào sự phát triển của từng thành viên trong nhóm nên phong cách này đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn các phong cách lãnh đạo khác. Trong những tình huống cần hành động nhanh hoặc mang tính quyết định, lãnh đạo huấn luyện có thể thiếu tính cấp thiết.

Tập trung phát triển kỹ năng và tiềm năng của từng cá nhân trong nhóm là phong cách lãnh đạo huấn luyện

Phong cách lãnh đạo quan liêu (Bureaucratic Leadership)

Phong cách lãnh đạo quan liêu là mô hình quản lý dựa trên cấu trúc phân cấp rõ ràng, hệ thống quy tắc và quy định được thiết lập sẵn. Mọi quyết định và hành động đều tuân theo chuỗi chỉ huy chính thức, trong đó vai trò, trách nhiệm và kỳ vọng được xác định cụ thể. Nhờ vậy, phong cách này tạo ra sự ổn định, nhất quán và giảm thiểu nguy cơ thiên vị trong quản lý.

Tuy nhiên, tính kỷ luật và sự tuân thủ nghiêm ngặt các thủ tục hành chính cũng khiến phong cách này trở nên cứng nhắc, dễ làm hạn chế sự sáng tạo và đổi mới trong tổ chức.

Phong cách lãnh đạo ủy quyền (Delegating Leadership)

Lãnh đạo ủy quyền, hay còn gọi là lãnh đạo tự do, là một phong cách quản trị mang tính chất ít can thiệp, trong đó người lãnh đạo chủ động trao quyền ra quyết định, giao nhiệm vụ và khuyến khích sự chủ động từ các thành viên trong nhóm. Phong cách này cho phép đội ngũ có nhiều quyền kiểm soát hơn đối với công việc, từ đó thúc đẩy tính độc lập, tinh thần trách nhiệm và sự sáng tạo cá nhân.

Một trong những yếu tố cốt lõi để lãnh đạo ủy quyền thành công là niềm tin. Người lãnh đạo cần đặt niềm tin mạnh mẽ vào năng lực, tinh thần kỷ luật và khả năng tự quản của nhân viên. Thay vì theo sát hay giám sát chi tiết, người lãnh đạo đóng vai trò quan sát, hỗ trợ khi cần thiết và chỉ can thiệp ở mức tối thiểu.

Tuy nhiên, phong cách này chỉ thực sự hiệu quả trong môi trường mà đội ngũ đã có đủ kinh nghiệm, kỹ năng và sự gắn kết cao. Thiếu sự tin tưởng hoặc hiểu sai về ranh giới giữa "trao quyền" và "bỏ mặc" có thể dẫn đến rủi ro trong phối hợp, thiếu định hướng hoặc giảm hiệu suất công việc. Do đó, người lãnh đạo cần có sự đánh giá đúng đắn và linh hoạt để áp dụng phong cách này một cách hiệu quả và bền vững.

Phong cách lãnh đạo ủy quyền là trao quyền tự quyết và trách nhiệm cho người khác trong công việc

Các yếu tố tác động đến phong cách lãnh đạo

Phong cách lãnh đạo được được hình thành, biến đổi và hoàn thiện trong quá trình lãnh đạo. Đằng sau cách một nhà lãnh đạo suy nghĩ, hành động và đưa ra quyết định luôn tồn tại những tác động âm thầm nhưng mạnh mẽ.

Kinh nghiệm

Đây là một trong những nhân tố quan trọng nhất hình thành phong cách lãnh đạo. Một người từng trải qua nhiều tình huống khủng hoảng thường có xu hướng quyết đoán và chủ động hơn. Ngược lại, lãnh đạo được rèn luyện trong môi trường chú trọng sự hợp tác và học hỏi sẽ thiên về phong cách dân chủ hoặc huấn luyện. Kinh nghiệm càng đa dạng thì lãnh đạo càng dễ điều chỉnh và kết hợp nhiều phong cách một cách uyển chuyển.

Tâm lý

Mỗi người đều mang trong mình một hệ tính cách riêng biệt, chi phối cách họ giao tiếp, xử lý tình huống và ra quyết định. Những nhu cầu cơ bản như khát vọng quyền lực, mong muốn được công nhận hay tìm kiếm sự ổn định thường trở thành động lực dẫn dắt hành vi lãnh đạo. Đồng thời, trải nghiệm quá khứ từ những thành công vang dội đến những thất bại khó quên, đều góp phần hình thành nên niềm tin và quan điểm sống, từ đó định hình cách lãnh đạo tương tác và dẫn dắt đội ngũ.

Môi trường làm việc

Phong cách lãnh đạo không chỉ đến từ cá nhân, mà còn được “nuôi dưỡng” bởi môi trường làm việc. Trong một tổ chức đề cao sự kỷ luật nhưng cũng mở ra không gian trao đổi dân chủ, lãnh đạo sẽ có xu hướng trở thành người biết lắng nghe và chia sẻ quyền quyết định. Ngược lại, khi làm việc trong một môi trường đầy mệnh lệnh và kiểm soát, người lãnh đạo dễ bị ảnh hưởng và hình thành cách quản lý cứng rắn, độc đoán hơn. Môi trường chính là “tấm gương” phản chiếu, góp phần định hình phong cách lãnh đạo qua thời gian.

Môi trường làm việc có thể tác động đến phong cách lãnh đạo

Một nhà lãnh đạo hiệu quả không bị ràng buộc bởi một khuôn mẫu cố định, mà biết thấu hiểu con người, định hướng chiến lược và linh hoạt điều chỉnh phong cách lãnh đạo theo từng hoàn cảnh. Dù áp dụng phong cách dân chủ, độc đoán hay tự do, giá trị cốt lõi vẫn nằm ở khả năng truyền cảm hứng, nuôi dưỡng sự phát triển và kiến tạo thành quả bền vững cho tổ chức. Trong kỷ nguyên đầy biến động, việc không ngừng học hỏi và hoàn thiện phong cách lãnh đạo chính là chìa khóa để duy trì sức mạnh và thành công lâu dài.